(ភ្នំពេញ)៖ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ បើគេនិយាយអំពីប្រវត្ដិបឋមកាលនៃពង្សសាវតារខ្មែរ គឺច្បាស់ជាគេចាត់ទុកថា នាគគឺជាព្រលឹងបុព្វការីជនដំបូងបំផុត ដែលបានស្រូបទឹកសមុទ្រហើយបានបង្កើតកោះមួយហៅថា «គោកធ្លក» ក្រោយមកក្លាយជា «នគរគោកធ្លក» រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ហេតុអ្វីបានជាប្រព័ន្ធជំនឿខ្មែរ ចាត់ទុកថា នាគជាព្រលឹងបុព្វការីជនខ្លួន?
អ្នកជំនាញអារ្យធម៌ខ្មែរ លោក រត្ន័ សណ្ដាប់ បានថ្លែងថា ចំពោះប្រព័ន្ធជំនឿខ្មែរដែលបានចាត់ទុកថា «នាគគឺជាព្រលឹងបុព្វការីជនខ្លួន ពីព្រោះនាគជានិមិត្ដរូបទឹកដី»។ ស្ថិតក្នុងន័យនេះ ដោយមិនអូសបន្លាយពេលវែងឆ្ងាយលោក រត្ន័ សណ្ដាប់ ក៏បានរៀបរាប់បន្ដថាដោយឈរលើទស្សនៈទឹកដីនេះ ខ្មែរក៏បានសំយោគប្រព័ន្ធជំនឿរបស់ខ្លួនដោយយក «នាគជាព្រលឹងព្រះនគរ» ដោយហេតុថា «នាគ» បានផ្សារភ្ជាប់ជាប់ប្រពៃណី និងសាសនា យ៉ាងសំខាន់បំផុតដូចជា៖
ទីមួយ៖ នាគជានិមិត្ដរូបព្រះពុទ្ធសាសនា គឺការដែលយើងជាកុលបុត្រម្នាក់ៗ មានកាតព្វកិច្ចតបស្នងសងព្រះគុណមាតាបិតា ហៅថា «បំបួសនាគ» ដល់អ្នកបង្កើតយើង គឺប្រៀបស្មើនឹងការដឹងគុណទឹកដីយ៉ាងដូច្នេះដែរ។ ដូចពាក្យប្រៀនប្រដៅចាស់បុរាណខ្មែរពោលថា «គុណលោកទំាងទេ្វធ្ងន់ដូចប្រថពី» មានន័យថា «ព្រះគុណមាតាបិតាស្មើគុណផែនដី»នេះឯង។
ទីពីរ៖ នាគជានិមិត្ដរូបព្រហ្មញ្ញសាសនា គឺការកូរសមុទ្រទឹកដោះដើម្បីយកទឹកអម្រឹតជាទឹកសិរីមង្គល អមតៈដល់ព្រះនគរ។
ទីបី៖ ពស់នាគ ជានិមិត្ដរូបសត្វរស់នៅលើគោកផង ក្នុងទឹកផង ហើយក៏ជាសត្វមានទំនាក់ទំនងរវាងឋានមនុស្ស និងឋានសួគ៌ផងដែរ ហើយជាពិសេសថែមទៀតនោះ ពស់នាគជាសត្វសក ជានិមិត្ដរូបមិនស្លាប់ គឺក្នុងទស្សនៈថា «ទឹកដីខ្មែរស្ថិតថេរអមតៈ»នេះឯង។
ដោយស្ថិតក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿទំាងនេះហើយ ទើបបុព្វបុរសខ្មែរ បានលើកយកមកបង្ហាញយ៉ាងជាក់ស្ដែងនៅតាមស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទនានា ឬសំណង់ផ្សេងៗ ដូចយើងឃើញបច្ចុប្បន្ននេះ។ ជាក់ស្ដែងនៅខ្លោងទ្វារចូលប្រាសាទបាយ័ន គឺបានបង្ហាញអំពីអត្ថន័យយ៉ាងរស់រវើករវាងយក្ស និងទេវតារ ដោយការកូរសមុទ្រទឹកដោះនេះផងដែរ ។ ដោយក្នុងនោះ ពស់នាគ ជានិមិត្ដរូបខ្សែព្រ័ត្រ រីឯបា្រសាទបាយ័ន ជានិមិត្ដរូបភ្នំធម្មជាតិ ដែលវិលនៅក្នុងគូទឹករបស់ទីក្រុងអង្គរធំ ប្រៀបបាននឹងទឹកស្លាបរហាត់ ដែលបញ្ចូលទៅក្នុងប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ដយ៉ាងខ្វាត់ខ្វែង ដើម្បីបម្រើឲ្យវិស័យសេដ្ឋកិច្ច កសិកម្មដល់អាណាចក្រអង្គរ ជាអមតៈយ៉ាងដូច្នោះដែរ។
លោក រត្ន័ សណ្ដាប់ បន្ដថាដោយឈរលើទស្សនៈទំាងនេះហើយ ទើបយើងឃើញទៀតថា រាល់ក្បាច់ចម្លាក់នាគនៅតាមប្រាសាទ ឬសំណង់ផ្សេងៗ គឺបុព្វបុរសខ្មែរតំាងពីដើមរៀងមក បានឲ្យតម្លៃខ្លំាងណាស់ទៅលើការរចនាលម្អនាគ ជាពិសេសលើក្បាលនាគនេះតែម្ដង។ ដោយក្នុងនោះយើងឃើញថា ក្បាលនាគបានបង្ហាញនូវរាងបើកដូចផ្លិតងើបត្រង់ទៅលើមេឃ ដោយស្ថិតក្នុងលំដាប់ចំនួនលេខ «សេស» ជានិច្ច មានជាអាទិ៍៖ ក្បាលបី ប្រំា ប្រំាពីរ ប្រាំបួនជាដើម។
ចំពោះការកំណត់ចំនួនលេខនេះទៀតសោត ពិតជាមានអត្ថន័យសំខាន់ណាស់នៅក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿខ្មែរតំាងពីដើមរៀងមក គឺការជាប់ទាក់ទងនឹងទស្សនៈជីវិតហ្នឹងឯង។ បានសេចក្ដីថា ចំនួនលេខ «សេស» ជានិមិត្ដរូបនៃការរស់រានមានជីវិតជា «អមតៈ»។ រីឯចំនួនលេខ «គូរ» វិញជានិមិត្ដរូបនៃសេចក្ដី «ស្លាប់»។
បើដូច្នេះចំពោះប្រព័ន្ធជំនឿខ្មែរ ដែលចាត់ទុកថា នាគជាព្រលឹងបុព្វការីជនខ្លួននោះគឺគ្មានអ្វីក្រៅពីទស្សនៈសំយោគ «សង្គម» ទំាងមូលមានទឹកដី សាសនា ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់អ្វីៗសព្វបែបយ៉ាងដែលជាព្រលឹងសង្គមហ្នឹង ឲ្យមកស្ថិតលើ «នាគ» មួយទៀត ដោយការទុកជាគ្រឹះ ជាបន្ទាល់របស់សង្គមដើម្បីឲ្យយើងម្នាក់ៗ មានស្មារតីប្រុងប្រយ័ត្នថែរក្សា «សង្គមឬនាគ» នេះឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួននិងឧដុង្គឧត្ដមបំផុត៕
