(ភ្នំពេញ)៖ នៅថ្ងៃទី០៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ស្អែកនេះ គឺជាថ្ងៃបុណ្យឯករាជ្យជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកផ្ដាច់ ខ្លួនចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមចក្រភពអង់គ្លេស គំរប់ទី២៤០ឆ្នាំ ដែលប្រទេសមួយនេះគ្រប់គ្រងតាមបែបរដ្ឋសហព័ន្ធមានរដ្ឋចំនួន៥០ចំណុះ។ ក្នុងនោះមានរដ្ឋមួយស្ថិតនៅជាដែនកោះ និងរដ្ឋមួយទៀតជាដែនគោកដាច់ពីគ្នាខណ្ឌចែកដោយប្រទេសកាណាដា។
សហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសកម្ពុជាបានភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយគ្នាជាលើកដំបូងនៅថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ ដែល៥ថ្ងៃកន្លងទៅនេះគឺជាខួបទី៦៦ឆ្នាំ នៃទំនាក់ទំនងការទូតរវាងកម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិក តែកម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិកក៏ធ្លាប់កាត់ផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងការទូតនឹងគ្នាផងដែលនៅឆ្នាំ១៩៦៥ ហើយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៩៦៩។ នៅថ្ងៃទី១២ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ សហរដ្ឋអាមេរិកបានដកទូតរបស់ខ្លួនចេញពីប្រទេសកម្ពុជានៅពេលក្រុមខ្មែរក្រហមវាយឡោមព័ទ្ធទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលគ្រប់គ្រងដោយរបប លន់ នល់ គាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិកមុនរបបនេះដួលរលំ៥ថ្ងៃតែប៉ុណ្ណោះ។
ការកាត់ផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញម្ដងទៀត នៅក្រោយថ្ងៃរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា វាយផ្ដួលរំលំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ហើយភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងការទូតឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៩៩១ ត្រឹមកំរិតតំណាងភារធារី និងតំឡើងទៅជាស្ថានឯកអគ្គរដ្ឋទូត នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ក្រោយកម្ពុជាបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាលដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោតដោយសេរីជាលើកដំបូងនៅកម្ពុជាក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងពីអង្គការសហប្រជាជាតិហៅកាត់ថា អ៊ុនតាក់។
តាំងពីភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងការទូតលើកដំបូង រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន សហរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ជូនឯកអគ្គរដ្ឋទូត មកបំពេញបេសកកម្មនៅកម្ពុជាមានចំនួន១៦រូប ដោយមិនទាន់គិតពីចំនួនភារធារីនៅឡើយនោះទេ។ ក្នុងចំណោមឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់ សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមកបំពេញបេសកកម្មការទូតនៅកម្ពុជា មានម្នាក់ជាស្ត្រី និងម្នាក់ទៀតគឺឯកអគ្គរដ្ឋទូតបច្ចុប្បន្នមានភរិយាជាជនជាតិខ្មែរ។
នៅឆ្នាំ១៩៥០ កំរិតទំនាក់ទំនងការទូតរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងកម្ពុជាលើកដំបូងគឺស្ថិតត្រឹមការិយាល័យតំណាងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅកម្ពុជាតែប៉ុណ្ណោះ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៥២ ទើបតំឡើងដល់កំរិតស្ថានឯកអគ្គរដ្ឋទូតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាពនៅកម្ពុជាដោយមានទីស្នាក់ការដំបូងនៅសណ្ឋាគារឡឺរ៉ូយ៉ាល់។
* ប្រវត្តិសហរដ្ឋអាមេរិក
សហរដ្ឋអាមេរិក (ភាសាអង់គ្លេស: United States of America) គឺជាសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធ ដែលមានរដ្ឋ (State) ៥០ និងមណ្ឌលសហព័ន្ធ (federal district) ១។ រដ្ឋចំនួន៤៨ និងមណ្ឌលសហព័ន្ធជាប់គ្នាជាដីតែមួយផ្ទាំង ស្ថិតនៅផ្នែកកណ្ដាលនៃទ្វីបអាមេរិកខាងជើង ចន្លោះមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក និងអាត្លង់ទិក ខាងជើងជាប់ជាមួយប្រទេសកាណាដា និងខាងត្បូងជាប់ជាមួយប្រទេសមិកស៊ិក។ អាឡាស្កា ជារដ្ឋមួយស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃទ្វីបអាមេរិកខាងជើង ខាងកើតជាប់នឹងប្រទេសកាណាដា និងខណ្ឌចែកពីប្រទេសរុស្ស៊ីដោយច្រកសមុទ្រប៊េរីង។ រដ្ឋហាវ៉ៃ គឺជាប្រជុំកោះមួយនៅកណ្ដាលមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។ ក្រៅពីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកក៏នៅមានអាណាខេត្តចំណុះ ឬតំបន់នៅលើកោះដាច់ស្រយាលមួយចំនួនទៀត នៅក្នុងសមុទ្រការាបៀន និងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។ជាមួយផ្ទៃដី ៩.៦២៩.០៩១ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា និងប្រជាជនប្រមាណ ៣០៧ លាននាក់ ធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយជាប្រទេសធំជាងគេលំដាប់ទី៣ ឬ ទី៤ និងមានប្រជាជនច្រើនជាងគេទី៣ នៅលើពិភពលោក។ សហរដ្ឋអាមេរិក គឺជាប្រជាជាតិមានប្រជាជនចម្រុះជាតិសាសន៍ និងពហុវប្បធម៌ ច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដែលជាលទ្ធផលនៃការធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ដ៏ច្រើនលើសលប់ចូលទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក ជាច្រើនសតវត្សមកនេះ។ សេដ្ឋកិច្ចសហរដ្ឋអាមេរិក គឺឈរនៅលំដាប់ទី១ លើពិភពលោក។ បើគិតត្រឹមឆ្នាំ ២០០៨ ផលទុនជាតិសរុប (GDP) របស់សហរដ្ឋអាមេរិក មានប្រមាណជា $14.3 trillion (ដែលប្រមាណជា ២៣% នៃ GDP និងជិត ២១% នៃអំណាចទិញ (PPP) ពិភពលោក) ។
ប្រទេសនេះ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋដំបូងបង្អស់ចំនួន១៣ នៃអាណានិគមអង់គ្លេស ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយឆ្នេរមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក នាថ្ងៃទី០៤ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ ដែលជាថ្ងៃប្រកាសឯករាជភាព ដើម្បីធ្វើការទាមទារឯករាជ្យរបស់ពួកគេ ពីពួកអាណានិគមអង់គ្លេស និងបង្កើតសាមគ្គីភាពរួមគ្នាជាធ្លុងមួយ។ បណ្ដារដ្ឋដែលបានធ្វើការបះបោរ បានទទួលជ័យជំនះលើពួកអង់គ្លេស នៅក្នុងសង្គ្រាមបដិវត្តអាមេរិក ដែលជាជ័យជំនះលើកទី១ នៃសង្គ្រាមរបស់ជនក្រោមអាណានិគមដើម្បីឯករាជ្យ។ តាមរយៈសន្និបាតក្រុងហ្វីឡាដែលហ្វៀ កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៧៨៧ បានសម្រេចអនុម័តបង្កើតឡើងនូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញសហរដ្ឋអាមេរិកបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលការផ្ដល់សច្ចាប័ននេះ គឺធ្វើឡើងក្រោយរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំ ដែលផ្នែកនៃបណ្ដារដ្ឋមួយទាំងនោះ ស្ថិតនៅក្រោមសាធារណរដ្ឋតែមួយ ដោយមានការគ្រប់គ្រងដ៏ខ្លាំងពីរដ្ឋាភិបាលកណ្ដាល។ The Bills of Right ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ ១០ មាត្រា ធានាដល់សិទ្ធិសេរីភាពស៊ីវិលមូលដ្ឋានជាច្រើន ដែលត្រូវបានផ្ដល់សច្ចាប័ននៅឆ្នាំ ១៧៩១។
នៅសតវត្សទី១៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទទួលទឹកដីប្រទេសបារាំង អេស្ប៉ាញ រាជាណាចក្ររួម មិកស៊ិក និងរុស្ស៊ី ហើយថែមទាំងបានធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាមួយសាធារណរដ្ឋតិចសាស និងសាធារណរដ្ឋហាវៃទៀតផង។ ជម្លោះរវាងបណ្ដារដ្ឋកសិកម្មនៅភាគខាងត្បូង និងបណ្ដារដ្ឋឧស្សាហកម្មនៅភាគខាងជើង លើបញ្ហាសិទ្ធិ និងច្បាប់ស្ដីពីទាសភាព បានបង្កឱ្យមានសង្គ្រាមស៊ីវិល ឬ សង្គ្រាមបំបែកស្រុកនៅអាមេរិក ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៨៦០។ ទីបំផុតទៅ ពួកខាងជើងបានទទួលជ័យជំនះ បានធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិករក្សាបាននូវឯកភាព និងលុបបំបាត់ចោលច្បាប់ទាសភាពនៅសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងមូល។ សង្គ្រាមអេស្ប៉ាញ-អាមេរិក និងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ បានបង្ហាញឱ្យឃើញថាសហរដ្ឋអាមេរិក ជាមហាអំណាចយោធាមួយនៅលើពិភពលោក។ សង្គ្រាមលោកលើកទី២ នៅឆ្នាំ ១៩៤៥ សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសទី១ ដែលមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ និងជាសមាជិកស្ថាបនិកមួយនៃអង្គការណាតូ។ ក្រោយសង្គ្រាមត្រជាក់ និងការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀត បានធ្វើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយជាកំពូលមហាអំណាចតែមួយគត់។ នៅលើវិស័យយោធា សហរដ្ឋអាមេរិកបានចំណាយជាង ៥០% នៃវិស័យយោធាទាំងអស់លើពិភពលោក និងភាពនាំមុខគេទាំងសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ និងវប្បធម៌។
* អំពីនិរុត្តិសាស្ត្រ
នៅឆ្នាំ ១៥០៧ សិល្បករខាងផែនទីជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ បានបង្កើតផែនទីពិភពលោកមួយ ដែលដាក់ឈ្មោះថាដីនៃពិភពខាងលិច "អាមេរិក" (America) ក្រោយពេលអ្នករុករក និងសិល្បករផែនទីជាតិអ៊ីតាលី អាមេរីកូ វេសពូស៊ី (Amerigo Vespucci) ។
* ភូមិសាស្ត្រ និងបរិស្ថាន
ផ្ទៃដីសរុបរបស់បណ្ដារដ្ឋខាងលើនៃសហរដ្ឋអាមេរិក (contiguous United States) មានប្រមាណ ១.៩ ពាន់លាន acres ។ រដ្ឋអាឡាស្កា ដែលជារដ្ឋធំជាងគេ មានប្រមាណ៣៦៥ លាន acres បាននៅដាច់ពីបណ្ដារដ្ឋខាងលើដោយប្រទេសកាណាដា។ រដ្ឋហាវៃ ជាទីប្រជុំកោះមួយ ស្ថិតនៅកណ្ដាលមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ប៉ែកនិរតីនៃអាមេរិកខាងជើង ដែលមានក្រឡាផ្ទៃ ប្រមាណជាង ៤ លាន acres ។ បន្ទាប់ពីប្រទេសរុស្ស៊ី និងកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសធំជាងគេទី៣ ឬ ទី៤ លើពិភពលោក (ប្រហាក់ប្រហែលនឹងផ្ទៃដីប្រទេសចិន) ។ ចំណាត់ថ្នាក់នេះ ក៏អាស្រ័យផងដែរលើការរួមបញ្ចូលតំបន់ចំនួនពីរ ដែលកំពុងមានជម្លោះជាមួយប្រទេសឥណ្ឌា និងជាមួយប្រទេសចិនដែរឬយ៉ាងណា។ ម្យ៉ាងទៀត ការផ្ដល់តួលេខពីក្រឡាផ្ទៃនៃសហរដ្ឋអាមេរិក មានភាពខុសគ្នា ៖ CIA World Fackbook ផ្ដល់តួលេខ ៣,៧៩៤,០៨៣ ម៉ាយការ៉េ (៩,៨២៦,៦៣០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា) ផ្នែកស្ថិតិអង្គការសហប្រជាជាតិ (United Nations Statistics Division) ផ្ដល់តួលេខ ៣,៧១៧,៨១៣ ម៉ាយការ៉េ (៩,៦២៩,០៩១គីឡូម៉ែត្រក្រឡា) និង Encyclopedia Britannica ផ្ដល់តួលេខ ៣,៦៧៦,៤៨៦ ម៉ាយការ៉េ (៩,៥២២,០៥៥ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា) ។ ករណីមួយទៀត ប្រសិនបើ គិតបញ្ចូលតែផ្ទៃដីគោកសុទ្ធសាធនោះ (មិនរាប់បញ្ចូលដីកោះ) សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសធំជាងគេទី៣ ក្រោយប្រទេសរុស្ស៊ី និងចិន ដោយនាំមុខប្រទេសកាណាដា។
តំបន់ឆ្នេរវាលរាបនៃបណ្ដោយឆ្នេរមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក ត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយព្រៃក្រាស់ៗ និងហ៊ុមព័ទ្ធដោយតំបន់ភ្នំ។ តំបន់ភ្នំ Appalachian បានខណ្ឌចែកច្រាំងសមុទ្រភាគខាងកើត ពីបឹងធំៗ និងវាលស្មៅនៃពាក់កណ្ដាលខាងលិច។ ទន្លេមីស៊ីស៊ីពី-មីស៊ូរី ដែលជាប្រព័ន្ធទន្លេវែងជាងគេទី៤ នៅលើពិភពលោក ហូរពីជើងទៅត្បូង កាត់តាមបេះដូងនៃប្រទេស។ ទំនាប ដែលមានវាលស្មៅដ៏ធំល្វឹងល្វើយប្រកបដោយជីវជាតិលាតសន្ធឹងឆ្ពោះទៅទិសខាងលិច ត្រូវបានកាត់ផ្ដាច់ដោយតំបន់ខ្ពង់រាប នៅភាគអាគ្នេយ៍។ បណ្ដាភ្នំថ្មជាច្រើន ដែលស្ថិតនៅចុងខាងលិចនៃទំនាប លាតសន្ធឹងពីជើងទៅត្បូង កាត់ផ្ទៃប្រទេស រហូតទៅដល់តំបន់ដែលមានរយៈកម្ពស់ជាង ៤,៣០០ម៉ែត្រ នៅកូឡូរ៉ាដូ (Colorado)។ ចុងបំផុតនៃភាគខាងលិច គឺជាអាងថ្មដ៏ធំ និងវាលលំហ ដូចជាវាលលំហម៉ូចាវ (Mojave)។ ជួរភ្នំព្រិលសៀរ៉ាណេវ៉ាដា និងកាសកាដ គ្របដណ្ដប់រហូតជិតដល់ឆ្នេរមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។ ភ្នំ McKinley នៃអាឡាស្កា ដែលមានកម្ពស់ ៦.១៩៤ ម៉ែត្រ គឺជាចំណុចខ្ពស់បំផុតនៃប្រទេស។
ភ្នំភ្លើងដ៏សកម្ម បានគ្របពាសពេញកោះ Alexander និង Aleutian របស់អាឡាស្កា ហើយរដ្ឋហាវៃ ក៏មានកោះភ្នំភ្លើងជាច្រើនផងដែរ។ ភ្នំភ្លើងដ៏ធំសម្បើម ក្រោមឧទ្យានជាតិ Yellowstone គឺជាភ្នំភ្លើងធំបំផុតនៃទ្វីបអាមេរិក៕
